Het compromis is geen collaboratie In het Betoog in de laatste Volkskrant van 2008 betoogt Nausicaa Marbe dat 2007 het jaar van de afgunst is. Pieter Hilhorst ziet het even wat anders en dat is zeer belangwekkend, en ik kan het niet beter formuleren en iedereen aan raden dit ter harte te nemen. Kort samengevat: het huidige debat gaat niet meer over onderhandelbare verdeelkwesties, maar over ononderhandelbare identiteit. Toegeven is opgeven. We moeten onze praktijk veranderen, niet onze principes, is zijn oplossing.
Ik zou niet willen ruilen.
Wie jaloers is op het succes van een ander zal wel met hem willen ruilen. Dat is geen afgunst maar heeft een ander karakter. Mensen winden zich niet zozeer op over mensen die het beter hebben dan zij, maar vooral om mens en die het minder goed hebben getroffen. Er is sprake van wat Bas van Stokkom neerwaartse jaloezie heeft genoemd.
Pamperen
Mensen vinden dat de zwakkeren van de samenleving wel erg gemakkelijk wegkomen, ze moeten uit hun slachtofferrol worden gesleurd. Genoeg gepamperd! Vooral Marokkanen krijgen het flink voor hun kiezen. Toch zal niemand graag met die Marokkanen willen ruilen. Andersom is de nijd van boze allochtonen evenmin ouderwetse jaloezie. Ze hunkeren helemaal niet naar het leven van de autochtonen. Ze walgen ervan.
Ging het maar over wie wat krijgt.
Dat is een klassiek verdelingsvraagstuk. Dat is een belangenconflict waar de politiek prima mee om kan gaan. Daar kan over worden onderhandeld. Het kenmerk van veel van de twisten die nu het publieke debat domineren, is dat het om ononderhandelbare kwesties gaat: Over de vrijheid van meningsuiting, de gelijkheid van mannen en vrouwen, homo's en hetero's of het recht op geloofsafval valt niet te onderhandelen. Wie dat wel doet, is een collaborateur. (MB: theedrinken)
Het conflict wordt een identiteitskwestie.
In halszaken gaat het niet meer om wat je vindt of waar je belangen liggen, maar om wie je bent. Het conflict wordt een identiteitskwestie. Zelfs zaken die eigenlijk een verdelingsvraagstuk zijn, zoals het combineren van zorg en arbeid, kunnen zich ontwikkelen, tot een identiteitskwestie. Kritiek op vrouwen die in deeltijdwerken wordt dan ervaren als een persoonlijke aanval, waarop even persoonlijk wordt teruggemept.
Van onderhandelen naar het stellen van ultimatums
Bram de Swaan heeft gezegd dat we leven in een onderhandelingshuishouding. De tijd dat mensen hun leven door anderen laten bepalen, is voorbij. Niemand wil nog luisteren naar bevelen. Dat betekent dat mensen hun gedrag in goed overleg moeten afstemmen. Maar het vertrouwen dat dit kan, lijkt verdwenen. De onderhandelingshuishouding is verworden tot een ultimatumhuishouding.
Toegeven is opgeven.
Mensen hebben het idee dat als ze niet op hun strepen staan, alles verloren is. Het is genoeg geweest. Tot hier en niet verder. In een onderhandelingshuishouding is alles bespreekbaar, in een ultimatumhuishouding is alles beschreeuwbaar.
Elk compromis is een capitulatie. Toegeven is opgeven.
Meer praten over praktijken en het veranderen daarvan.
De enige manier om uit de hysterie te komen, is om minder te praten over principes en meer over praktijken. Natuurlijk is er een recht op geloofsafval. Maar wat loop je daarvoor als je vervolgens wordt verstoten door je ouders en je broers en zussen? En als je volwassen bent, hebben ze dat recht. De overheid kan mensen ten slotte niet dwingen om met elkaar om te gaan. Waarmee maar is bewezen dat een vertoog in termen van rechten niet helpt om de sociale dwang te ontmantelen. Het veranderen van een praktijk gaat gepaard met geven en nemen. Jullie accepteren dat ik niet geloof en ik beloof dat ik het niet van de daken zal schreeuwen. Zulke compromissen zijn niet fraai, maar maken conflicten wel leefbaar.
Praktijken veranderen kun je doen zonder jezelf te verloochenen.
Principes kan je niet opgeven zonder jezelf te grabbel te gooien, maar praktijken kan je wel veranderen zonder zelfverlies. Marbe schrijft smalend over het door het kabinet gepredikte wij-gevoel. Zij hoort alleen de preek en heeft geen oog voor het corvee dat nodig is om dat wij-gevoel waar te maken. Dat vergt namelijk een offensieve participatiepolitiek. Om de schooluitval te verminderen, de arbeidsparticipatie te verhogen en overlast op straat te verminderen, helpt het niet om te tamboereren op principes. Dan komt het aan op het veranderen van praktijken.
Dat kan alleen als je bereid bent je te verplaatsen in een ander en probeert zijn beweegredenen te doorgronden. Helaas is die bereidheid in de huidige ultimatumhuishouding schaars.
Pieter Hilhorst is gespreksleider en publicist. Zijn column staat elke dinsdag op de Forum-pagina. Hij slaat de spijker op zijn kop.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten